سال‌ها، ستون فقرات قدرت هوایی ایالات متحده بر یک اصل کلیدی استوار بود: “حمله از هر نقطه، در هر زمان، به هر هدف، بدون آنکه دیده شود.” این فلسفه بر پایه فناوری پنهان‌کاری (Stealth Technology) بنا شده بود. اما اکنون، شواهد فزاینده‌ای نشان می‌دهد که این برتری بلامنازع در حال فروپاشی است. با پیشرفت چشمگیر سامانه‌های پدافندی در کشورهایی نظیر چین و روسیه، و اخیراً حتی در یمن، به نظر می‌رسد دوران پنهان‌کاری مطلق جنگنده‌های آمریکایی رو به پایان است.
زنگ خطر اول: سرنگونی F-117 در یوگسلاوی
نشریه معتبر “نشنال اینترست” اذعان می‌کند که ما به سرعت وارد دوره‌ای می‌شویم که در آن ارتش آمریکا، با بودجه‌ای عظیم، ممکن است در برابر رقبای ارزان‌تر اما خلاق‌تر شکست بخورد. نخستین زنگ خطر برای راهبرد پنهان‌کاری آمریکا، به سال ۱۹۹۹ بازمی‌گردد؛ زمانی که جنگنده F-117 آمریکا بر فراز یوگسلاوی سابق سرنگون شد.
در آن زمان، سامانه‌های پدافندی صرب‌ها عمدتاً ساخت شوروی و متعلق به دهه‌های گذشته بودند. اما با استفاده هوشمندانه از رادار “P-18 Spoon Rest D” که در باند VHF فعالیت می‌کرد، آن‌ها توانستند امواج برگشتی از جنگنده پنهان‌کار آمریکایی را تشخیص دهند. خطای خلبان آمریکایی با باز کردن درب محفظه بمب، سطح مقطع راداری (RCS) جنگنده را افزایش داد و سامانه SNR-125 موفق به قفل‌گیری و شلیک موفق شد. نشنال اینترست تأکید می‌کند که هرچند تحلیل‌گران آمریکایی این موفقیت را به “شانس” نسبت دادند، اما این عملیات، درسی عمیق برای چین و روسیه داشت که طی دو دهه بعد به طور هدفمند به توسعه فناوری‌های کشف جنگنده‌های پنهان‌کار پرداختند.
روسیه: شبکه‌ای یکپارچه برای شناسایی نسل پنجم
امروزه، روسیه سامانه‌های پیچیده‌ای از رادارها و دفاع هوایی را در اختیار دارد که می‌توانند حتی اهدافی نظیر جنگنده رادارگریز F-35 را در شرایط خاص شناسایی کنند. یکی از مهم‌ترین این سامانه‌ها، Nebo-M است که به طور همزمان در سه باند VHF، UHF و L عمل می‌کند. با استفاده از فرکانس‌هایی در بازه ۳۰ تا ۳۰۰ مگاهرتز، یعنی طول موج‌هایی برابر با ۳ تا ۳۲ فوت، هواگرد پنهان‌کار در معرض پدیده رزونانس قرار می‌گیرد، جایی که طول موج با ابعاد هواگرد هم‌اندازه شده و شناسایی آن ممکن می‌شود.
رادار دیگر مورد توجه “نشنال اینترست”، Rezonans-NE است. این سامانه قادر به کشف اهداف پنهان‌کاری نظیر بمب‌افکن B-2 یا جنگنده F-35 از زوایای خاص، به ویژه از روبرو است؛ زوایایی که در آن‌ها سطح مقطع راداری افزایش یافته و احتمال شناسایی بیشتر می‌شود. هرچند این رادارها شاید به تنهایی نتوانند هدف را دقیقاً هدایت آتش کنند، اما در قالب یک شبکه پدافندی یکپارچه، برای ایجاد هشدار زودهنگام و قفل‌گیری توسط سامانه‌های دیگر بسیار مؤثر هستند.
چین: پدافند چند لایه و قاتل رادارگریزان
چین حتی فراتر از روسیه رفته و اقدام به توسعه رادارهای مدرن VHF با فناوری آرایه فازی فعال (AESA) کرده است. سامانه JY-27A یک رادار پیشرفته VHF است که توانایی کشف جنگنده‌های پنهان‌کار در فاصله‌های دور را دارد. طراحی ماژولار این سامانه، امکان استقرار در مناطق راهبردی مانند تنگه تایوان یا جزایر مصنوعی دریای جنوبی را فراهم کرده است.
این نشریه آمریکایی رادار مشهور چینی را “قاتل رادارگریزان” نامیده است. این رادار که از پالس‌های مصنوعی VHF استفاده می‌کند، با هدف از کار انداختن ظرفیت پنهان‌کاری در ارتفاع متوسط طراحی شده است. چین این داده‌ها را با اطلاعات ماهواره‌ای و هواپیماهای هشدار زودهنگام تلفیق کرده و تصویری کامل از میدان نبرد هوایی در اختیار سامانه‌های پدافند قرار می‌دهد. این سطح از آگاهی وضعیتی، همان چیزی است که تا چندی پیش فقط در اختیار آمریکا بود.
یمن: نسخه نامتقارن جنگ پدافندی
شاید غیرمنتظره‌ترین گزارش‌ها درباره مقابله پدافندها در برابر جنگنده‌های آمریکایی، مربوط به فعالیت پدافند هوایی انصارالله یمن باشد. “نشنال اینترست” با شگفتی از توانایی این گروه برای مقابله با جنگنده‌ها و پهپادهای آمریکایی سخن می‌گوید. در جریان عملیاتی با نام “سواران سخت”، نیروی دریایی آمریکا به سختی موفق شد جنگنده F-35 خود را از چنگ سامانه‌های پدافندی انصارالله یمن نجات دهد.
گرچه جزئیات فنی منتشر نشده، اما منابع غربی می‌گویند که این موفقیت انصارالله به دلیل استفاده از همان مفاهیم مورد استفاده صرب‌ها در سال ۱۹۹۹ بوده است. انصارالله با استفاده از رادارهای VHF، شبکه‌سازی اطلاعات و بهره‌برداری از فرصت‌هایی که ساختار پنهان‌کاری را برای لحظاتی دچار ضعف می‌کند، توانسته با F-35 مقابله کند. این موفقیت در یمن پیامی مهم دارد: دیگر تنها دولت‌ها نیستند که قادر به کشف پنهان‌کاری‌اند؛ گروه‌های شبه‌نظامی نیز با استفاده از فناوری‌های ترکیبی، به تهدیدی واقعی برای جنگنده‌های نسل پنجم آمریکا بدل شده‌اند.
نظمی در حال فروپاشی
از زمان سرنگونی F-117 در سال ۱۹۹۹، فناوری‌های تشخیص تنها بهبود یافته‌اند. تاکتیک‌های به کار گرفته شده توسط رقبای آمریکایی و تعهد آن‌ها به توقف مزیت رادارگریز آمریکا نیز همین‌طور است. “نشنال اینترست” در نهایت اذعان می‌کند: “بین چین و روسیه، عصر تسلط پنهان‌کاری آمریکا به پایان رسیده است.”
نشانه‌های هشداردهنده همه‌جا هستند. حادثه F-35 در یمن فقط تازه‌ترین نمونه بود. نخستین شکست راهبردی آمریکا ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور رخ دهد و فناوری‌های توصیف‌شده، بخشی از ابزارهایی خواهند بود که دشمنان آمریکا با استفاده از آن‌ها، این شکست را به ایالات متحده تحمیل خواهند کرد. این تحولات نشان می‌دهد که در جنگ‌های آینده، صرفاً تکیه بر یک فناوری برتر، ممکن است برای حفظ برتری مطلق کافی نباشد و نیاز به رویکردهای تاکتیکی و راهبردی جدید احساس می‌شود.