بیماری قند خون (دیابت): چالش جهانی و راهکارهای مقابله
دیابت، یک معضل بهداشتی گسترده با ریشه‌های تاریخی است. بر اساس آخرین آمار، بیش از 10.5 درصد از بزرگسالان جهان (بین 20 تا 79 سال) به این بیماری مبتلا هستند. نیمی از این افراد از بیماری خود آگاه نیستند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال 2045، از هر 8 بزرگسال، یک نفر (حدود 783 میلیون نفر) با دیابت زندگی خواهد کرد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و حدود 13 درصد از جمعیت بالغ کشور، به دیابت مبتلا هستند. این رقم با احتساب موارد پیش‌دیابت، بسیار بالاتر خواهد رفت.
شناخت دیابت و انواع آن
دیابت، اختلال متابولیکی با مشخصه اصلی افزایش غیرطبیعی قند خون است. این بیماری به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: دیابت نوع یک و دیابت نوع دو. دیابت بارداری نیز نوعی دیابت است که در حدود 7 تا 8 درصد از زنان باردار مشاهده می‌شود و به دلیل عوارض احتمالی برای مادر و جنین، نیازمند مدیریت دقیق است. علاوه بر این، انواع نادرتر دیابت مانند دیابت تک ژنی و دیابت ثانویه (ناشی از اختلالات غدد درون‌ریز و برخی داروها مثل کورتیکواستروئیدها) نیز وجود دارند.
علل بروز دیابت نوع یک و دو
دیابت نوع یک، اغلب در سنین پایین‌تر و به دلیل واکنش‌های خودایمنی رخ می‌دهد. در این نوع، سلول‌های تولیدکننده انسولین (سلول‌های بتا) تخریب می‌شوند. اما دیابت نوع دو، شایع‌ترین نوع، ناشی از سبک زندگی ناسالم و چاقی است و معمولاً در سنین بالاتر دیده می‌شود. با این حال، شیوه زندگی کم‌تحرک و نامناسب، می‌تواند موجب بروز دیابت نوع دو حتی در سنین پایین‌تر نیز بشود. لازم به ذکر است که آسیب‌شناسی دیابت نوع یک و دو، با یکدیگر متفاوت است.
نقش وراثت در ابتلا به دیابت
ژنتیک در ابتلا به هر دو نوع دیابت نقش دارد، اما این نقش در دیابت نوع دو پیچیده‌تر است و در تعامل با عوامل محیطی و سبک زندگی قرار می‌گیرد. به طور کلی، وراثت در دیابت نوع دو نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کند.
علائم دیابت
دیابت اغلب بدون علامت است. بنابراین، غربالگری به خصوص در افراد بالای 35 سال (حتی بدون وجود عوامل خطر) ضروری است. علائم کلاسیک مانند تکرر ادرار، تشنگی زیاد، کاهش وزن و کما، بیشتر در دیابت نوع یک و در موارد شدید دیابت نوع دو دیده می‌شوند.
چه کسانی باید غربالگری شوند؟
غربالگری در افراد بالای 35 سال، افراد دارای اضافه وزن و چاقی، افراد با سابقه خانوادگی دیابت، فشار خون بالا، چربی خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی و سایر عوامل خطر، الزامی است. زیرا دیابت می‌تواند به رگ‌های خونی کوچک (در کلیه‌ها، شبکیه چشم و اعصاب محیطی) آسیب رسانده و موجب سکته‌های مغزی و قلبی شود.
پیشگیری و کنترل دیابت
با توجه به شیوع بالای دیابت نوع دو، غربالگری به موقع و تغییر سبک زندگی (ورزش حداقل 150 دقیقه در هفته، رژیم غذایی سالم و ترک سیگار) نقش حیاتی در پیشگیری یا به تأخیر انداختن ابتلا به این بیماری دارند.
تشخیص و درمان دیابت
تشخیص دیابت با آزمایش‌های قند خون ناشتا، قند خون پس از مصرف گلوکز و هموگلوبین A1C انجام می‌شود. درمان دیابت نوع یک، عمدتاً با انسولین است. در دیابت نوع دو، علاوه بر اصلاح سبک زندگی و داروهای خوراکی، در برخی موارد انسولین نیز تجویز می‌شود. غربالگری به موقع عوارض دیابت و کنترل فشار خون و چربی خون، کیفیت زندگی بیماران را بهبود می‌بخشد.
