تراژدی خونهای آلوده؛ زخم کهنه‌ای بر پیکر سلامت ایران
سال‌های دهه شصت، یادآور یکی از سیاه‌ترین فصل‌های تاریخ سلامت ایران است؛ ورود فرآورده‌های خونی آلوده از فرانسه، فاجعه‌ای که هزاران بیمار هموفیلی را به کام ویروس HIV کشاند. این رویداد تلخ، که به “پرونده خونهای آلوده” شهرت یافت، نه تنها سلامت بسیاری را نشانه گرفت، که نقطه عطفی در شناخت و شیوع HIV در کشور بود. اول دسامبر، روز جهانی ایدز، فرصتی است برای بازخوانی این روایت دردناک و بررسی کوتاهی‌های گذشته.
گفتگوی ما با آقای احمد قویدل، مدیر اجرایی کانون هموفیلی ایران، به ما در این بازخوانی کمک خواهد کرد. آقای قویدل، لطفا ماجرای ورود این فرآورده‌های آلوده را توضیح دهید.
آقای قویدل: اصطلاح “فروش خونهای آلوده” بی‌دقتی است. خون وارد نشده بود، بلکه کنسانتره فاکتور هشت، فرآورده خونی از فرانسه، عامل این تراژدی بود. دو محموله آلوده از شرکت مریو در سال‌های 1361 و 1363 وارد کشور شد. این فرآورده‌ها در فرانسه تولید و به ایران ارسال شده بودند.
در آن زمان، سیستم بهداشتی کشور از آلودگی این داروها بی‌خبر بود؟
آقای قویدل: ایدز در آن زمان بیماری نوظهوری بود. عوارض آن سال‌ها بعد نمایان شد. رئیس انتقال خون در سال 1367، برای اولین بار در جلسه هیئت دولت، از ورود ایدز به ایران خبر داد، در حالی که سال‌ها پیش‌تر، از طریق این فرآورده‌ها وارد شده بود. پیش از آن نیز احتمالاً موارد نادیده گرفته شده‌ای از بیماری وجود داشت.
اما سکوت دردناکی بر این فاجعه حاکم شد. تا اینکه در اوایل دهه هفتاد، خانم فروکس، نماینده شرکت فرانسوی، در نامه‌ای به وزیر بهداشت، از ورود ناخواسته داروهای آلوده خبر داد. با این حال، مدیرکل وقت دارو، ادعای ابتلا به ایدز در ایران را رد کرد. این در حالی بود که قابلیت آزمایش این داروها پس از تولید وجود نداشت و بررسی مدارک ارائه شده از سوی شرکت فرانسوی، به درستی انجام نشده بود.
آیا شرکت مریو از آلودگی داروها آگاه بود؟
آقای قویدل: بله. در آن زمان، برخی مراکز خون و پلاسما، از مردم خون می‌خریدند. این امر، احتمال آلودگی فرآورده‌ها به ویروس ایدز را بالا می‌برد. مقامات آمریکایی، راهکاری برای از بین بردن ویروس ایدز در فرآورده‌های خونی با حرارت دادن کشف کردند و این روش را با فرانسه به اشتراک گذاشتند. اما شرکت مریو، به جای استفاده از این روش در فرانسه، داروهای آلوده را به ده کشور دیگر، از جمله ایران، صادر کرد. این، دو بی‌اخلاقی بزرگ از سوی شرکت فرانسوی بود: عدم رعایت اصول دریافت خون از افراد سالم و صدور داروهای آلوده بدون اطلاع‌رسانی.
اولین قربانی کیست؟
آقای قویدل: پسری شش ساله هموفیلی که در اثر دریافت این فرآورده آلوده، به ایدز مبتلا و متاسفانه فوت شد.
و پیگیری قضایی؟
آقای قویدل: طرح شکایت بیماران هموفیلی در سال 1376، پس از شیوع هپاتیت C در میان این بیماران، شروع شد. نقش رهبری در پیگیری این پرونده بسیار مهم بود. نامه یک پدر، که دو فرزند هموفیلی خود را به خاطر این فرآورده‌ها از دست داده بود، باعث اقدامات جدی برای رسیدگی به پرونده شد. در نهایت، دادگاه رای به پرداخت غرامت مادی و معنوی به بیماران داد. تقریبا 250 نفر به ایدز مبتلا شده بودند و حدود 200 نفر نیز جان خود را از دست داده بودند. دولت غرامت این بیماران را پرداخت کرد. این در حالی است که کشورهای دیگر نیز این فرآورده‌ها را دریافت کرده بودند و برخی از آن‌ها نیز غرامت دریافت کردند.
امکان پیگیری غرامت از شرکت مریو در حال حاضر وجود دارد؟
آقای قویدل: متاسفانه، با گذشت زمان، پیگیری این موضوع در سطح بین‌المللی دشوار شده است.
نقش این فاجعه در آگاهی بخشی؟
آقای قویدل: این رویداد، به رغم تلخی‌اش، باعث افزایش آگاهی جامعه نسبت به ایدز و کاهش انگ اجتماعی علیه مبتلایان شد. باید بر انتقال جنسی ایدز به‌عنوان عامل اصلی گسترش این بیماری تاکید کنیم و آموزش‌های لازم را به جوانان ارائه دهیم.
