در فصل سرما، افزایش شیوع ویروس‌های تنفسی، به‌ویژه در نوزادان، نگرانی‌های جدی ایجاد می‌کند. آلودگی هوا، خشکی و کمبود بارش در شهرها، این خطر را تشدید می‌کند. گفتگوی پیش رو با پریسا محققی، فوق تخصص نوزادان و عضو پیوسته انجمن علمی پزشکان نوزادان ایران، به بررسی این موضوع و چالش‌های پیش روی نوزادان نارس می‌پردازد.
ابتدا به تعریف و انواع نوزادان نارس می‌پردازیم. نوزادانی که قبل از هفته ۳۷ تا ۴۰ بارداری متولد می‌شوند، نارس محسوب می‌شوند. این گروه به سه دسته تقسیم می‌شوند: نوزادان دیررس نارس (هفته ۳۴ تا ۳۶)، نوزادان نارس متوسط (هفته ۲۸ تا ۳۴) و نوزادان بسیار نارس (کمتر از هفته ۲۸). وزن نوزادان بسیار نارس اغلب کمتر از یک کیلوگرم است و به دلیل ناتمام ماندن رشد داخل رحمی (حدود ۱۲ هفته)، با مشکلات متعددی پس از تولد روبرو می‌شوند. این مشکلات شامل نارسایی تنفسی، نیاز به دستگاه‌های تنفسی مانند ونتیلاتور، مصرف آنتی‌بیوتیک و چالش‌های تغذیه‌ای، رشد و گوارشی می‌شود.
بعضی از نوزادان بسیار نارس تا یک ماهگی به اکسیژن یا تهویه مکانیکی نیاز دارند که به عنوان بیماری مزمن ریوی (BPD) شناخته می‌شود. این نوزادان به دلیل حساسیت راه‌های هوایی، در مواجهه با آلودگی هوا یا عفونت‌های تنفسی، مشکلات جدی‌تری را تجربه می‌کنند. حتی پس از ترخیص از بیمارستان، مراقبت‌های ویژه‌ای از جمله کاردرمانی، معاینات دوره‌ای چشم و گوش و ارزیابی اختلالات حرکتی نیاز است.
عفونت‌های زمستانی، به ویژه ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV)، تهدیدی جدی برای نوزادان نارس محسوب می‌شود. اگرچه در بزرگسالان و کودکان بالای یک سال معمولاً مانند سرماخوردگی ساده است، اما در کودکان زیر یک سال می‌تواند به برونشیولیت (Bronchiolitis) منجر شود.
شیوع RSV در جهان حدود ۳۳ میلیون مورد در سال است که ۳.۵ میلیون مورد منجر به بستری و بیش از صد هزار مورد به مرگ می‌شود. در ایران، ۱۸ تا ۲۵ درصد بستری‌های زمستانی به دلیل عفونت‌های تنفسی مرتبط با RSV گزارش شده است.
نوزادان نارس به دلیل دریافت ناکافی آنتی‌بادی از مادر در سه ماهه سوم بارداری، سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند و در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های شدیدتر هستند. نوزادان نارس مبتلا به BPD، در صورت ابتلا به RSV، احتمال بیشتری برای نارسایی تنفسی و نیاز به تهویه مکانیکی طولانی‌مدت دارند. هزینه‌های بالای بستری در ICU نیز بار مالی سنگینی را به خانواده‌ها و نظام سلامت تحمیل می‌کند. متأسفانه، برخی از نوزادان نارس پس از ترخیص از بیمارستان، مجدداً به دلیل RSV بستری می‌شوند و در برخی موارد جان خود را از دست می‌دهند.
برای پیشگیری از RSV، تاکنون درمان دارویی مؤثر یا واکسن مناسبی برای نوزادان وجود نداشت. گرچه اخیراً واکسن‌هایی برای بزرگسالان تایید شده است. واکسیناسیون مادران باردار در اواخر بارداری (هفته ۳۲ تا ۳۶) می‌تواند تا حدی از انتقال آنتی‌بادی به نوزاد و کاهش خطر ابتلا به RSV جلوگیری کند. اما این روش برای نوزادان بسیار نارس کارایی محدودی دارد.
از سال ۱۹۹۸، آنتی‌بادی مونوکلونال پالی ویزو ماب (Palivizumab) به عنوان درمانی برای نوزادان در معرض خطر RSV استفاده می‌شود. دستورالعمل‌های مختلف، معیارهای متفاوتی را برای تجویز این دارو تعیین کرده‌اند. در ایران، این دارو از ابتدای فصل سرما در دسترس است و دستورالعملی برای استفاده از آن تدوین شده است. این دستورالعمل استفاده از دارو را برای نوزادانی که کمتر از ۲۹ هفته بارداری متولد شده‌اند و در اولین فصل سرما (۱۵ مهر تا ۱۵ اسفند) هستند، توصیه می‌کند. پالی ویزو ماب عوارض جانبی جدی ندارد، اما ممکن است عوارض خفیفی مانند تب و قرمزی در محل تزریق ایجاد کند.
هزینه بالای دارو، نیاز به پوشش بیمه‌ای این دارو را نشان می‌دهد. پیشگیری با توجه به هزینه های سنگین بستری، بسیار مقرون به صرفه تر از درمان است.
توصیه به والدین نوزادان پرخطر شامل اجتناب از قرار گرفتن نوزاد در معرض افراد بیمار، تغذیه با شیر مادر، عدم استعمال دخانیات در منزل و رعایت بهداشت محیط است. تشخیص RSV با تست PCR انجام می‌شود، اما گران‌قیمت است. تجویز پالی ویزو ماب باید در مراکز درمانی مجهز انجام شود. این دارو با برنامه واکسیناسیون معمول تداخلی ندارد.
