تحولات سوریه پس از تحولات اخیر، سرشار از ابهام و نگرانی است. برنامه‌ریزی‌های چند ساله برای تغییر راهبردی در سوریه، نتیجه‌ای نامعلوم به همراه داشته است. واکنش‌های سریع کشورهای عربی در اردن، همراه با بیانیه‌های نگران‌کننده از سوی گروه‌های مختلف از جمله تحریرالشام، آمریکا و رژیم صهیونیستی، تصویر روشنی از آینده این کشور ارائه نمی‌دهد.
تحریرالشام با وعده‌های اقتصادی اغواکننده، نظیر افزایش چشمگیر حقوق، سعی در کنترل اوضاع داخلی و آرام کردن نگرانی‌های خارجی دارد. اما تحقق این وعده‌ها، به دلیل محدودیت‌های شدید مالی و همچنین عدم اجماع در میان گروه‌های تشکیل‌دهنده تحریرالشام، تقریباً غیرممکن است. حتی در مورد تشکیل یک دولت تکنوکرات، که خواسته مشترک غرب و کشورهای عربی است، اختلاف نظرهای جدی وجود دارد. بیش از پانزده گروه مسلح در مناطق مختلف سوریه فعال هستند و به نظر می‌رسد که توافق بر سر یک دولت عملگرا دور از دسترس باشد.
نقض وعده‌های قبلی در مورد ایجاد خلافت اسلامی، چالش امنیتی بزرگی را برای مدعیان قدرت ایجاد کرده است. حدود بیست هزار نیروی داعش، به ویژه در مناطق شرقی و شمالی سوریه، در کمین هستند. این امر فشار زیادی بر سران دولت در دمشق وارد می‌کند و میتواند کنترل اوضاع داخلی را از دست آنها خارج کند. به تازگی نیز بیانیه‌ای از سوی علمای مذهبی از کشورهای مختلف، با تأکید بر تشکیل یک دولت مذهبی و احیای خلافت، وضعیت را پیچیده‌تر کرده است. این علما، که در واقع رهبران مذهبی تروریست‌های تکفیری کشورهای خود هستند، در ترکیب گروه‌های تروریستی سوریه سهم دارند.
تنها ترکیه ممکن است از ایده خلافت حمایت کند، اما نه خلافت داعشی و نه با مرکزیت دمشق. ترکیه به دنبال “خلافت تکنوکراتیک سنی با مرکزیت آنکارا” است، ایده‌ای که با خلافت داعش و بازگشت به نوع اموی آن مخالف است. این نشان می‌دهد که همه کسانی که برای سرنگونی دولت اسد متحد شده بودند، در مورد جایگزین آن اختلاف نظر جدی دارند و این امر سوریه را با چالش‌های جدی در زمینه استقرار و ثبات مواجه کرده است.
در واقع، اختلاف نظرها میان گروه‌های مسلح سوریه، حتی پس از سرنگونی دولت اسد، ادامه دارد. برای گروه‌هایی که به دنبال قدرت هستند و به ظاهر به دین متوسل می‌شوند، صحنه پیروزی، صحنه امتیازخواهی است. این درگیری‌ها، ماهیتاً امنیتی هستند و با درگیری‌های چند حزب سیاسی متفاوت است.
ترکیه در تلاش است تا دولتی تکنوکرات و مذهبی در سوریه ایجاد کند که مورد پذیرش منطقه‌ای و بین‌المللی باشد و با ایده‌های پان‌ترکیستی اردوغان تضاد نداشته باشد. اما تحقق این ایده، با مخالفت‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی مواجه است. کشورهای عربی به سادگی این ایده را نمی‌پذیرند و این هزینه زیادی برای ترکیه خواهد داشت. وضعیت اقتصادی ترکیه نیز به گونه‌ای نیست که بتواند به مدت طولانی از سوریه حمایت کند.
نگرانی و احتیاط مقامات ترکیه در هفته‌های اخیر، نشان از پیچیدگی وضعیت دارد. آنها با تأکید بر فراگیر بودن دولت، رعایت حقوق اقوام و مذاهب، و روابط با ایران و حزب‌الله، سعی در آرام کردن اوضاع دارند. اما واکنش سریع کشورهای عربی در اجلاس اردن، نشان از نگرانی آنها از تحولات سوریه دارد. تاکید بر غیرمذهبی بودن، عدم نفوذ خارجی و همگرایی با اتحادیه عرب، در بیانیه کشورهای عربی، نشان از مخالفت آنها با مدل ترکیه است.
آمریکا و رژیم اسرائیل از سقوط دولت اسد خوشحال هستند، اما در مورد آینده سوریه نگران هستند. آمریکا در مدیریت اوضاع بی‌ثبات عاجز است. آنها نگران شکل‌گیری جریان‌های تکفیری خارج از کنترل یا ظهور نسخه‌ای سوری از حزب‌الله هستند. این موارد میتواند موقعیت آمریکا و اسرائیل را تغییر دهد.
وضعیت اقتصادی سوریه نیز اهمیت فراوانی دارد. بحران اقتصادی یکی از دلایل اصلی تغییر دولت در سوریه بود. گروه جدید وعده بهبود اقتصادی داده است، اما تجربه نشان می‌دهد که کشورهای عربی کمک موثری نخواهند کرد. حتی با کمک کشورهای عربی، احیای اقتصاد سوریه مشکل خواهد بود. ترکیه نیز توانایی حمایت مالی از سوریه را ندارد. بنابراین، مدعیان جدید دولت در سوریه، به زودی با واقعیت تنهایی اقتصادی مواجه خواهند شد.
