ایران با رویکردی راهبردی به توسعه هوش مصنوعی، مجموعهای از پروژههای کلیدی را در حوزههای زیرساخت، حکمرانی، صنعت و آموزش به اجرا درآورده است. این تلاشها شامل راهاندازی سکوی ملی هوش مصنوعی، توسعه دستیار هوشمند برای مدیران ارشد و هوشمندسازی صنایع حیاتی کشور میشود که با هدف کاهش فاصله فناورانه با کشورهای پیشرو و ارتقای جایگاه جمهوری اسلامی ایران در رتبهبندیهای جهانی این فناوری تحولآفرین صورت میگیرد.
[
]
تحلیل جایگاه ایران در عرصه جهانی هوش مصنوعی و چشمانداز آینده
در رقابت جهانی برای پیشرفت در هوش مصنوعی، ایران جایگاه سیزدهم را در تولید و انتشار مقالات علمی به خود اختصاص داده است که نشاندهنده پتانسیل بالای علمی کشور در این حوزه است. با این حال، در زمینه کاربردیسازی و پیادهسازی عملی این فناوری، رتبه ایران بین ۷۰ تا ۷۵ جهانی قرار دارد که ضرورت برنامهریزیهای جامع برای بهبود این شاخص را آشکار میسازد. در همین راستا، گزارش سال ۲۰۲۴ حاکی از بهبود ۳ رتبهای ایران در شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت است که نشانگر حرکت به سمت هوشمندسازی دولت و زیرساختها است.
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری، با درک اهمیت این فناوری، توسعه هوش مصنوعی را به عنوان یکی از اولویتهای ملی دولت چهاردهم تعریف کرده است. این رویکرد شامل یکپارچهسازی دادهها، توسعه حکمرانی دیجیتال، ارتقای زیرساختهای پردازشی، کاربردیسازی هوش مصنوعی در صنایع مختلف و تقویت تعاملات بینالمللی میشود. این اقدامات بستری برای بهرهبرداری بهینه از ظرفیتهای علمی و فناوری کشور در مسیر تحول آفرین هوش مصنوعی فراهم میکند.
سکوی ملی هوش مصنوعی: ستون فقرات زیرساختی AI در کشور
یکی از مهمترین دستاوردهای اخیر، راهاندازی و توسعه «سکوی ملی هوش مصنوعی» است که از مهر ۱۴۰۳ تا مهر ۱۴۰۴ به مراحل قابل توجهی رسیده است. این سکو با هدف ایجاد زیرساختی بومی و امن برای توسعه و اجرای پروژههای هوش مصنوعی در کشور شکل گرفته است.
این پلتفرم شامل بخشهای کلیدی زیر است:
<ul>
<li>زیرساخت ابری و شبکه یکپارچه: با قابلیت ۴۰۰ گیگابایتی برای سرورهای پردازشی نسل جدید.</li>
<li>مدلهای زبانی فارسی: توسعه بیش از ۲۰ مدل زبانی بزرگ (LLM) با دادههای بومی و تخصصی.</li>
</ul>
در حال حاضر، این سکو خدمات آزمایشگاهی و پردازشی محدود را به دانشگاهها و شرکتهای دانشبنیان ارائه میدهد و پیشبینی میشود تا پایان سال یا اوایل سال آینده، با فعالسازی کامل ظرفیت، نیازهای پژوهشی کشور را برای سالهای آتی تأمین کند. ظرفیت پردازشی این سکو که اکنون حدود ۱۰ پتافلاپس است، قرار است با مشارکت بخش خصوصی به ۳۰۰ تا ۴۰۰ پتافلاپس افزایش یابد. ویژگی منحصر به فرد این سکو، امکان فعالیت درونسازمانی (اینترانت) حتی در صورت قطع ارتباط با اینترنت جهانی است که امنیت و پایداری عملیات را تضمین میکند.
هوش مصنوعی در حکمرانی: دستیار هوشمند برای تصمیمسازان عالی
پروژه «دستیار هوش مصنوعی وزرا و رئیس جمهور» یکی دیگر از طرحهای راهبردی است که وارد فاز عملیاتی شده است. هدف از این سامانه هوشمند، ارتقای کیفیت تصمیمگیری، بهبود مدیریت اطلاعات و تسهیل پیگیری اجرای برنامهها در سطوح عالی دولت است. این دستیار با تحلیل دادههای کلان و ارائه گزارشهای تحلیلی در زمان واقعی، به مسئولان امکان میدهد تا تصمیمهای سریعتر و دقیقتری اتخاذ کنند. در فاز اول این پروژه، همکاری با ۱۳ دانشگاه منتخب برای توسعه مدلها و بومیسازی ابزارها آغاز شده و طبق اعلام معاونت علمی، تاکنون ۷۰ درصد از مدلهای زبانی و ابزارهای تحلیلی بومیسازی شدهاند. این دستیار هوشمند از اردیبهشت ۱۴۰۴ برای ۱۰ وزارتخانه و دستگاه اجرایی کلیدی کشور آغاز شده و قرار است در وزارتخانههای بهداشت، اقتصاد، صنعت، ارتباطات، انرژی و جهاد کشاورزی نیز عملیاتی شود.
تحولآفرینی هوش مصنوعی در صنایع کلیدی و ارتقای سلامت جامعه
هوش مصنوعی در یک سال اخیر به سرعت در بخشهای مختلف صنعت و خدمات کشور به کار گرفته شده است تا بهرهوری و کارایی را افزایش دهد.
سلامت: در حوزه سلامت، هوش مصنوعی به ابزاری تحولآفرین تبدیل شده و ۲۰ طرح توسعه فناوری در سال ۱۴۰۴ در این بخش کلید خورده است. هدف این طرحها صرفهجویی بیش از ۴۰ میلیون دلار ارزی است. ایجاد شورای مشترک با وزارت بهداشت برای هوشمندسازی نظام ارجاع، ارائه مشاورههای هوش مصنوعی در سطح بهداشت و خود مراقبتی و توسعه سیستمهای هوشمند برای تشخیص و درمان بیماریهای قلبی، سرطان و کلیوی در سطح درمان از مهمترین اقدامات است. این فناوری نه تنها دقت و سرعت تشخیص را افزایش میدهد، بلکه با پایش لحظهای علائم حیاتی بیماران، میتواند هزینههای کلان را تا ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش دهد.
نفت و گاز و برق: در صنعت انرژی، راهاندازی فاز دوم مرکز مدیریت یکپارچه چاه و مخزن (WRFM) در میادین نفتی «سپهر» و «جفیر»، منجر به افزایش ۱۲ هزار و ۵۰۰ بشکهای تولید نفت در روز شده است. همچنین، سامانه هوشمند نیروگاه برق شریعتی مشهد با پایش آنلاین تجهیزات و پیشبینی خطاها، به افزایش بهرهوری و پایداری شبکه برق کمک شایانی کرده است.
سایر بخشها: در حوزه مالیاتی، سیستمهای هوشمند برای تکمیل و پردازش خودکار اظهارنامهها و تحلیل رفتار مؤدیان به کار گرفته شدهاند. در کشاورزی و صنایع غذایی، مدیریت هوشمند زنجیره تأمین مرغ باعث کاهش ضایعات و بهینهسازی فرآیندها شده است. همچنین، در حوزه ورزش، مرکز نوآوری هوش مصنوعی ورزش با استفاده از حسگرها و الگوریتمهای پیشرفته، عملکرد ورزشکاران در رشتههایی مانند کشتی و شمشیربازی را تحلیل کرده و به مربیان در تدوین برنامههای تمرینی شخصیسازیشده و پیشبینی آسیبها یاری میرساند.
توسعه سرمایه انسانی و تقویت پژوهش با محوریت هوش مصنوعی
در راستای توسعه نیروی انسانی متخصص در حوزه هوش مصنوعی، برنامهای جامع برای گسترش آموزش این فناوری در دانشگاهها و مدارس کشور طراحی و اجرا شده است. آموزشهای هوش مصنوعی از بهمن ۱۴۰۳ در ۲۰ دانشگاه کشور برای مقاطع تحصیلات تکمیلی آغاز شده و سرفصلهای آموزشی در رشتههای گوناگون از پزشکی تا هنر و علوم انسانی تدوین شده است. همچنین، فرایند آموزش هوش مصنوعی به یک میلیون دانشآموز از خرداد ۱۴۰۴ و به صد هزار معلم از مهر ۱۴۰۴ آغاز گردیده است.
همزمان، حمایت از پژوهشهای هوش مصنوعی با همکاری بنیاد ملی علم به شکل چشمگیری افزایش یافته است. در سال ۱۴۰۳، هشت طرح دکتری تخصصی و ده هسته پژوهشی جدید در دانشگاهها تأسیس شد. در سال جاری نیز ۲۴ طرح پژوهشی، ۱۸ طرح پسادکتری و ۱۴ رساله دکتری در حوزه هوش مصنوعی مورد حمایت قرار گرفته است. علاوه بر این، جذب ۱۲ نفر از دانشآموختگان برتر این حوزه برای عضویت در هیئت علمی دانشگاهها، نشاندهنده سرمایهگذاری بر روی سرمایههای انسانی متخصص است.
با در نظر گرفتن این اقدامات گسترده، پرسشهای کلیدی همچنان باقی میماند: آیا این پروژهها به جریانی پایدار و خود تقویتشونده در اقتصاد و صنعت کشور تبدیل خواهند شد؟ و آیا مجموعه سیاستها و سرمایهگذاریهای انجامشده میتواند شکاف تاریخی میان تولید علم و کاربرد واقعی آن را کاهش داده و رتبه ایران را در شاخصهای جهانی هوش مصنوعی، بهویژه در حوزههای آمادگی دولت و کاربردیسازی، به طور معناداری ارتقا دهد؟
مطالب مرتبط
- مسدود شدن راه ارتباطی هشتبندی به میناب؛ تریلر در گردنههای سرنی مسیر را بست
- رئیسجمهور ونزوئلا: هدف واقعی آمریکا از تشدید تنشها، غارت بیسابقه منابع غنی ماست
- ترامپ بر امکان پایان دادن به جنگ اوکراین با وجود چالشها تاکید کرد
- مقام ارشد روس به میزبانی مسکو برای نشست بعدی مذاکرات صلح اوکراین اشاره کرد
ریحانه قیاسی، یکی از خبرنگاران پرتلاش و بااستعداد مجله خبری است که با نگاهی دقیق و تحلیلی، به پوشش رویدادهای مهم میپردازد. او با تخصص در حوزههای فرهنگی و اجتماعی، و…همواره سعی دارد تا با گزارشهای عمیق و مصاحبههای تأثیرگذار، صدای اقشار مختلف جامعه باشد.
دقت، پشتکار و علاقه فراوان ریحانه به کارش، او را به یکی از اعضای کلیدی تیم تحریریه تبدیل کرده است. او با قلمی روان و حرفهای، به بررسی مسائل روز میپردازد و مقالاتش همواره مورد توجه خوانندگان قرار میگیرد.