سازمان تامین اجتماعی، به عنوان یکی از بزرگترین نهادهای خدماتی و حمایتی کشور، گامی بلند و تحولی در راستای اصلاح ساختار مالی و بازگشت به وظایف ذاتی خود برداشته است. این سازمان در چارچوب الزامات قانون برنامه هفتم توسعه و با هدف افزایش بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها، طرح جامع خروج از بنگاه‌داری تامین اجتماعی و تمرکز بر سهامداری حرفه‌ای را آغاز کرده است. این رویکرد، نه تنها به دنبال چابک‌سازی و کاهش ریسک است، بلکه می‌کوشد تا ظرفیت‌های سازمان را تماماً معطوف به ارتقای خدمات بیمه‌ای و درمانی برای بیش از نیمی از جمعیت ایران کند.
[
]
چرا تامین اجتماعی از بنگاه‌داری خارج می‌شود؟ ریشه‌های یک ضرورت اقتصادی
سال‌ها فعالیت سازمان تامین اجتماعی در قالب بنگاه‌داری و تصدی‌گری مستقیم در شرکت‌های متعدد، چالش‌های ساختاری و اقتصادی فراوانی را به همراه داشته است. سبد سهام این سازمان که غالباً میراثی از واگذاری‌های دولت در دهه‌های گذشته است، شامل شرکت‌های کم‌بازده، زیان‌ده و گاه خارج از استراتژی‌های کلان بیمه‌گری بوده است. در حال حاضر، سهم درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری در پوشش تعهدات رو به رشد سازمان، کمتر از ۳ درصد برآورد می‌شود که با توجه به تورم فزاینده و افزایش مستمر هزینه‌های دستمزد و درمان، پایداری مالی سازمان را به خطر می‌اندازد. این وضعیت، لزوم یک بازنگری جدی و حرکت به سمت مدیریت حرفه‌ای دارایی‌ها را بیش از پیش نمایان می‌سازد.
تضمین قانونی تحول: برنامه هفتم و الزامات خروج از بنگاه‌داری تامین اجتماعی
برنامه خروج از بنگاه‌داری تامین اجتماعی صرفاً یک تصمیم مدیریتی نیست، بلکه ریشه در اسناد بالادستی و الزامات قانونی متعددی دارد. این الزامات، چارچوب محکمی برای تغییر رویکرد سازمان فراهم آورده‌اند:
سیاست‌های کلی تامین اجتماعی: این سیاست‌ها بر "حفظ و ارتقای ارزش ذخایر سازمان‌ها و صندوق‌های بیمه‌گر اجتماعی" تاکید دارند، که با وجود شرکت‌های زیان‌ده در تضاد است.
قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی: این قانون، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی را ملزم به رعایت سقف مالکیت ۴۰ درصدی سهام و کرسی‌های مدیریتی در هر بنگاه اقتصادی می‌کند و سازمان تامین اجتماعی نیز مشمول این قاعده است.
قانون برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت: این قانون به عنوان یک سند لازم‌الاجرا، تکالیف مشخصی را برای رعایت سطح سهامداری در بنگاه‌های تابعه و واگذاری سهام مازاد تعیین کرده و حتی ضمانت‌های اجرایی و مجازات‌هایی نیز برای عدم رعایت آن در نظر گرفته است.
افق روشن‌تر: مزایای خروج تامین اجتماعی از بنگاه‌داری برای ذی‌نفعان
گذار از رویکرد سنتی بنگاه‌داری به سهامداری حرفه‌ای و مدیریت پویا و تخصصی پرتفوی، مزایای اقتصادی و مدیریتی چشمگیری برای سازمان و در نهایت برای میلیون‌ها بیمه‌شده و بازنشسته به همراه خواهد داشت. این تغییر رویکرد، پایداری مالی سازمان را تقویت کرده و کیفیت خدمات را بهبود می‌بخشد:
افزایش بازدهی و چابکی سرمایه‌گذاری: با تمرکز بر دارایی‌های مولد و نقدشونده، سازمان می‌تواند سودآوری خود را به شکل چشمگیری افزایش دهد. این امر به تقویت توان سازمان در ایفای تعهدات بلندمدت کمک شایانی می‌کند.
کاهش ریسک و تقویت نقدشوندگی: متنوع‌سازی هوشمندانه سبد سرمایه گذاری تامین اجتماعی، ریسک‌های متمرکز را کاهش داده و امکان واکنش سریع به نوسانات بازار را فراهم می‌آورد.
بازگشت به وظیفه ذاتی: ظرفیت‌های مدیریتی و کارشناسی آزاد شده از درگیری‌های عملیاتی، امکان تمرکز حداکثری بر ارائه خدمات بیمه‌ای و درمانی باکیفیت به جامعه ذی‌نفعان را مهیا می‌سازد.
افزایش شفافیت و پاسخگویی: مدیریت سرمایه از طریق ابزارهای شفاف بازار سرمایه، نظارت و پاسخگویی را افزایش می‌دهد.
چالش‌های پیش‌رو: موانع واگذاری بنگاه‌های تامین اجتماعی و راهکارهای غلبه
هرچند برنامه خروج از بنگاه‌داری تامین اجتماعی مزایای زیادی دارد، اما اجرای آن با موانع و چالش‌هایی نیز همراه است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت کارآمد است:
مقاومت‌های مدیریتی و محلی: تغییرات مکرر در سطوح مدیریتی شرکت‌ها و مقاومت مدیران کنونی یا مقامات محلی در برابر واگذاری، می‌تواند فرآیند را کند کند.
فقدان متقاضی و مشکلات ارزش‌گذاری: برای برخی شرکت‌های بزرگ یا دارای مشکلات اساسی، یافتن خریدار مناسب دشوار است. همچنین، فقدان رویه‌ای مورد وفاق برای ارزش‌گذاری دقیق این شرکت‌ها، چالش‌آفرین است.
دخالت نهادهای نظارتی و قضائی: ورود بیش از حد نهادهای نظارتی می‌تواند جسارت مدیران را در اتخاذ تصمیمات مهم کاهش دهد.
برای غلبه بر این موانع، سازمان باید با تدوین دستورالعمل‌های شفاف، تقویت تیم‌های کارشناسی، همکاری فعال با بازار سرمایه و جلب حمایت نهادهای ذیربط، مسیر واگذاری را هموار سازد.
استراتژی‌های نوین سرمایه‌گذاری: مسیر تامین اجتماعی پس از بنگاه‌داری
پس از موفقیت در خروج از بنگاه‌داری تامین اجتماعی، منابع آزاد شده باید به سوی سرمایه‌گذاری‌های بهینه و مولد هدایت شوند. سازمان تامین اجتماعی در این فاز، استراتژی‌های متنوعی را برای مدیریت بهینه سرمایه‌ها در دستور کار دارد:
سرمایه‌گذاری از طریق صندوق‌های تخصصی قابل معامله (ETF): ایجاد یا خرید واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی (سهام، طلا، املاک و مستغلات، پروژه) که مدیریت حرفه‌ای، نقدشوندگی بالا و شفافیت مناسبی را ارائه می‌دهند.
تأسیس و بورسی‌کردن شرکت‌های تخصصی سرمایه‌گذاری: ایجاد هلدینگ‌های تخصصی در حوزه‌هایی مانند انرژی، پتروشیمی، دارو، فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی و سپس عرضه سهام آن‌ها در بورس برای جذب سرمایه و افزایش شفافیت.
تمرکز بر دارایی‌های مولد و دارای پتانسیل رشد بلندمدت: شناسایی و سرمایه‌گذاری در صنایع و بازارهای آینده‌دار و پروژه‌های زیرساختی با بازدهی مناسب و ریسک کنترل‌شده.
مدیریت فعال و پویای پرتفو: بازنگری مستمر سبد دارایی‌ها متناسب با تغییرات اقتصادی و بازار و استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک. طراحی و ایجاد «صندوق ذخیره احتیاطی» نیز برای مدیریت نوسانات و تامین منابع در شرایط خاص پیش‌بینی شده است.
این اقدامات، گامی اساسی در جهت افزایش تاب‌آوری مالی و تضمین آینده‌ای باثبات‌تر برای بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران سازمان تامین اجتماعی محسوب می‌شود و نشان از رویکردی نوین برای حراست از اموال متعلق به مردم دارد. کمیته اصلاح ساختار بنگاه‌داری تاکنون برای ۵۰ شرکت مستقیم و غیرمستقیم سازمان، تصمیماتی نظیر فروش، ارزش‌گذاری، انحلال، ادغام یا اصلاح ساختار مالی اتخاذ کرده که مراحل اجرایی آن‌ها در دست اقدام است. این حرکت، فراتر از یک تغییر ساختاری ساده، نویدبخش تحولی عمیق در فلسفه وجودی و عملکردی سازمان تامین اجتماعی است.
مطالب مرتبط
- میراث فرهنگی کشور با تزریق چهار هزار میلیارد تومان بودجه متحول می‌شود
- واحدهای تولیدی تهران موظف به تأمین برق از انرژی‌های تجدیدپذیر شدند
- بازار کودهای نانویی تا ۲۰۳۳ دو برابر می‌شود
- میراث فرهنگی کشور با تزریق چهار هزار میلیارد تومان بودجه متحول می‌شود
ریحانه قیاسی، یکی از خبرنگاران پرتلاش و بااستعداد مجله خبری است که با نگاهی دقیق و تحلیلی، به پوشش رویدادهای مهم می‌پردازد. او با تخصص در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی، و…همواره سعی دارد تا با گزارش‌های عمیق و مصاحبه‌های تأثیرگذار، صدای اقشار مختلف جامعه باشد.
دقت، پشتکار و علاقه فراوان ریحانه به کارش، او را به یکی از اعضای کلیدی تیم تحریریه تبدیل کرده است. او با قلمی روان و حرفه‌ای، به بررسی مسائل روز می‌پردازد و مقالاتش همواره مورد توجه خوانندگان قرار می‌گیرد.