صنعت پتروشیمی ایران با تکیه بر توسعه طرح‌های جدید، تنوع‌بخشی به سبد محصولات و بهره‌گیری از منابع خوراک متنوع، چشم‌انداز روشنی را برای سال 1404 ترسیم کرده است. بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، ظرفیت اسمی تولید این صنعت استراتژیک تا پایان سال آینده به 105 میلیون تن خواهد رسید و انتظار می‌رود صادرات آن نیز با رشدی قابل توجه، به 34.8 میلیون تن با ارزشی بالغ بر 13.6 میلیارد دلار افزایش یابد.
با نگاهی به عملکرد سال 1403، می‌توان دریافت که صنعت پتروشیمی کشور با دستیابی به ظرفیت اسمی 97 میلیون تن، توانسته است 75.2 میلیون تن انواع محصولات را تولید و روانه بازارهای داخلی و خارجی کند. در این سال، 29.2 میلیون تن محصول پتروشیمی به ارزش تقریبی 13 میلیارد دلار صادر شده و بازار داخلی نیز پذیرای 13.1 میلیون تن محصول به ارزش حدود 11 میلیارد دلار بوده است.
اما افق پیش رو برای سال 1404، نویدبخش شتابی مضاعف در این حوزه صنعتی کلیدی است. با بهره‌برداری از طرح‌هایی به ظرفیت 8.5 میلیون تن، ظرفیت اسمی تولید به 105 میلیون تن ارتقا خواهد یافت و پیش‌بینی می‌شود تولید واقعی نیز با افزایشی چشمگیر، به 83.5 میلیون تن برسد. در حوزه تجارت خارجی نیز، صادرات 34.8 میلیون تن محصول با ارزش تخمینی 13.6 میلیارد دلار هدف‌گذاری شده است. همچنین، انتظار می‌رود فروش خالص داخلی با رشدی قابل توجه، به 16.1 میلیون تن با ارزشی بیش از 10 میلیارد دلار بالغ گردد.
یکی از ویژگی‌های بارز طرح‌های در حال بهره‌برداری، تمرکز ویژه بر استفاده از خوراک‌های غیرگازی است؛ به طوری که از میان این طرح‌ها، تنها یک مورد از گاز طبیعی به عنوان خوراک استفاده می‌کند. در اقدامی نوآورانه، برای نخستین بار، سه محصول جدید به چرخه تولید صنعت پتروشیمی کشور افزوده خواهد شد که این امر به تنوع سبد محصولات و افزایش竞争力 در بازارهای جهانی کمک شایانی خواهد کرد. علاوه بر این، با بهره‌گیری از حدود 10 میلیون مترمکعب گاز حاصل از جمع‌آوری مشعل‌ها به عنوان خوراک، منابع جدیدی در اختیار واحدهای پتروشیمی قرار خواهد گرفت که گامی مهم در راستای بهینه‌سازی مصرف منابع و کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی محسوب می‌شود.
تامین پایدار انرژی مورد نیاز واحدهای پتروشیمی نیز از اولویت‌های اساسی برنامه‌ریزی‌های این صنعت است. برآوردها نشان می‌دهد که صنعت پتروشیمی کشور در سال جاری به حدود 51 میلیون مترمکعب گاز طبیعی به عنوان خوراک و 63 میلیون مترمکعب گاز برای تامین سوخت نیاز خواهد داشت. بخشی از این نیاز از طریق سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در زمینه بازیابی گازهای مشعل و همکاری با هلدینگ‌های فعال در حوزه انرژی تامین خواهد شد که این امر به افزایش خودکفایی و کاهش وابستگی به منابع خارجی کمک می‌کند.
از منظر جغرافیایی، بخش عمده‌ای از ظرفیت تولید پتروشیمی کشور در مناطق جنوبی متمرکز شده است؛ به طوری که حدود 48 درصد از کل ظرفیت در منطقه عسلویه و نزدیک به 25 درصد در منطقه ماهشهر واقع شده است. دسترسی آسان به آب دریا و وجود زیرساخت‌های توسعه‌یافته در این مناطق، همچنان به عنوان مزیت‌های رقابتی برای توسعه بیشتر این صنعت در سواحل جنوبی کشور، به ویژه منطقه مکران، مطرح است و سرمایه‌گذاران جدید نیز توجه ویژه‌ای به این منطقه دارند.
در مناطق غیرساحلی کشور که با محدودیت منابع آبی مواجه هستند، سیاست استفاده از آب‌های نامتعارف به طور جدی دنبال می‌شود. تجربه موفق پتروشیمی خراسان در تغییر رویکرد از استفاده از آب چاه به تصفیه و استفاده مجدد از فاضلاب شهری، نمونه‌ای بارز از این تغییر نگرش و تلاش برای مدیریت پایدار منابع آب در صنعت پتروشیمی است. در برنامه هفتم توسعه کشور نیز بر این نکته تاکید شده است که در صورت برداشت آب از منابع سد یا رودخانه، قیمت آب مصرفی معادل هزینه تمام‌شده تصفیه پساب محاسبه خواهد شد که این امر، مشوقی برای استفاده از منابع آبی غیرمتعارف خواهد بود.
صنعت پتروشیمی ایران با اتکا به برنامه‌ریزی دقیق برای افزایش ظرفیت تولید، تمرکز بر صادرات هدفمند به بازارهای با ارزش افزوده بالا، تنوع‌بخشی به سبد محصولات برای پاسخگویی به نیازهای مختلف صنایع پایین‌دستی و مدیریت بهینه منابع انرژی و آب، در مسیر تثبیت و ارتقای جایگاه خود در اقتصاد ملی و بازارهای بین‌المللی گام برمی‌دارد. با این حال، تحقق کامل اهداف تعیین شده مستلزم سیاستگذاری‌های هوشمندانه، رفع موانع تولید و صادرات، و ایجاد بستری مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی در این صنعت راهبردی است. توجه ویژه به توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی نیز می‌تواند ارزش افزوده بیشتری را برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد و زمینه اشتغال‌زایی گسترده‌تری را فراهم کند.