احساس تشنگی، مکانیسمی طبیعی در بدن برای هشدار در مورد کمبود آب و نیاز به جبران مایعات از دست رفته جهت عملکرد بهینه است. تجربه تشنگی در هوای گرم یا پس از فعالیت بدنی شدید امری معمول است.
اما اگر به طور مداوم و بدون وقفه احساس نیاز به نوشیدن آب دارید، این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از یک مسئله پزشکی زمینهای باشد.
کم‌آبی بدن (Dehydration)
کم‌آبی زمانی رخ می‌دهد که بدن شما آب کافی برای انجام وظایف معمول خود را نداشته باشد و تشنگی علامت اصلی آن است. دلایل متعددی مانند ورزش سنگین، اسهال، استفراغ و تعریق بیش از حد می‌توانند منجر به کم‌آبی شوند.
علاوه بر تشنگی، علائم دیگر کم‌آبی عبارتند از:
- ادرار تیره رنگ
- کاهش میزان ادرار
- خشکی دهان
- پوست خشک
- احساس خستگی یا سرگیجه
- سردرد
در کودکان، علائم کم‌آبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- عدم وجود یا کاهش اشک هنگام گریه
- دهان خشک و چسبناک
- کاهش تعداد دفعات ادرار یا خیس شدن پوشک
- بی‌قراری یا بی‌حالی
دیابت (Diabetes Mellitus)
تشنگی غیرقابل کنترل، که پزشکان آن را «پلی‌دیپسی» می‌نامند، یکی از علائم احتمالی دیابت است. در افراد مبتلا به دیابت، بدن به میزان کافی هورمون انسولین تولید نمی‌کند یا به درستی از آن استفاده نمی‌کند. این امر منجر به تجمع بیش از حد قند (گلوکز) در خون می‌شود.
گلوکز اضافی در ادرار، آب بیشتری را جذب می‌کند و در نتیجه، فرد بیشتر ادرار می‌کند. این دفع مکرر مایعات، بدن را وادار به درخواست جبران آب از دست رفته از طریق احساس تشنگی می‌کند.
همراه با تشنگی و افزایش دفعات ادرار، سایر علائم دیابت عبارتند از:
- تاری دید
- احساس خستگی مفرط
- گرسنگی شدید
- بریدگی‌ها و کبودی‌هایی که دیر بهبود می‌یابند
دیابت بی‌مزه (Diabetes Insipidus)
علی‌رغم تشابه اسمی، این وضعیت ارتباطی با دیابت شیرین ندارد. دیابت بی‌مزه زمانی رخ می‌دهد که بدن به میزان کافی هورمونی که به کلیه‌ها در تنظیم میزان آب بدن کمک می‌کند (هورمون آنتی‌دیورتیک یا وازوپرسین)، تولید نمی‌کند. تشنگی شدید یکی از علائم اصلی این بیماری است.
افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کنند:
- کم‌آبی بدن
- افزایش نیاز به دفع ادرار
خشکی دهان (Xerostomia)
خشکی دهان می‌تواند منجر به احساس تشنگی شدید شود و معمولاً به دلیل کاهش تولید بزاق توسط غدد بزاقی دهان ایجاد می‌شود. عوامل مختلفی می‌توانند در کاهش تولید بزاق نقش داشته باشند، از جمله مصرف برخی داروها، درمان بیماری‌های دیگر مانند سرطان، بیماری‌هایی مانند سندرم شوگرن، آسیب عصبی در ناحیه سر و گردن یا مصرف دخانیات.
اگر غدد بزاقی به میزان کافی بزاق تولید نکنند، علائم دیگری نیز ممکن است ظاهر شوند، از جمله:
- بوی بد دهان
- تغییر در حس چشایی
- التهاب لثه‌ها
- بزاق غلیظ و چسبناک
- مشکل در جویدن
کم‌خونی (Anemia)
کم‌خونی به معنای کمبود گلبول‌های قرمز سالم و کافی در بدن است. برخی افراد به طور مادرزادی به این عارضه مبتلا می‌شوند، در حالی که برخی دیگر در طول زندگی به آن دچار می‌شوند. علل متعددی از جمله بیماری‌ها، رژیم غذایی نامناسب یا خونریزی شدید می‌توانند باعث کم‌خونی شوند.
کم‌خونی خفیف احتمالاً باعث تشنگی نمی‌شود، اما در صورت شدید شدن، ممکن است فرد احساس نیاز بیشتری به نوشیدن آب داشته باشد.
سایر علائم کم‌خونی عبارتند از:
- سرگیجه
- خستگی و ضعف
- پوست رنگ‌پریده یا مایل به زرد
- ضربان قلب سریع
- تعریق
هیپرکلسمی (Hypercalcemia)
هیپرکلسمی به معنای افزایش سطح کلسیم در خون بالاتر از حد طبیعی است. علل آن می‌تواند شامل پرکاری غدد پاراتیروئید، بیماری‌های خاص (مانند سل یا سارکوئیدوز) و حتی برخی سرطان‌ها (مانند سرطان ریه، پستان، کلیه، مولتیپل میلوما) باشد. علاوه بر تشنگی، علائم هیپرکلسمی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تکرر ادرار
- ناراحتی معده
- تهوع و استفراغ
- یبوست
- درد استخوان و ضعف عضلانی
- مشکلات مغزی (مانند گیجی، خستگی و افسردگی)
- مشکلات قلبی (نادر)، مانند تند شدن ضربان قلب یا آریتمی
سایر علل احتمالی تشنگی شدید
- مصرف غذاهای تند یا شور
- خونریزی شدید
- مصرف برخی داروها (مانند آنتی‌کولینرژیک‌ها و دیورتیک‌ها) که تشنگی مفرط از عوارض جانبی آن‌ها است.
- پلی‌دیپسی سایکوژنیک، یک وضعیت روانی که باعث تمایل به نوشیدن آب حتی در صورت عدم نیاز بدن می‌شود.
- پرکاری تیروئید
تشنگی بیش از حد در دوران بارداری
احساس تشنگی بیش از حد در بسیاری از زنان باردار یک علامت رایج است و معمولاً جای نگرانی ندارد. همچنین ممکن است متوجه افزایش دفعات ادرار شوید. با این حال، بروز این علائم می‌تواند نشانه‌ای از افزایش قند خون، وضعیتی به نام دیابت بارداری باشد. این نوع دیابت فقط در دوران بارداری و به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش وزن رخ می‌دهد و معمولاً علائم خاصی ایجاد نمی‌کند.
در صورت ابتلا به دیابت بارداری، پزشک ممکن است تغییراتی در سبک زندگی مانند تغذیه سالم‌تر و افزایش فعالیت بدنی را توصیه کند. همچنین ممکن است داروهایی برای کمک به کنترل سطح قند خون تجویز شود. پیروی از برنامه درمانی می‌تواند به کاهش تشنگی مفرط و سایر علائم کمک کند.
چگونه می‌توان تشنگی را برطرف کرد؟
پاسخ به این سوال بستگی به علت اصلی تشنگی دارد. نوشیدن آب بیشتر یک اقدام اولیه مناسب است. اما اگر با وجود نوشیدن آب، همچنان احساس تشنگی می‌کنید، لازم است با پزشک خود مشورت کنید.
علت هرچه باشد، نباید این وضعیت را نادیده بگیرید. بسیاری از شرایطی که باعث تشنگی مفرط می‌شوند، قابل درمان هستند.
چه زمانی برای تشنگی مفرط به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر متوجه شدید که حتی پس از مصرف مایعات کافی و خوردن مواد غذایی آبدار مانند خیار، همچنان احساس تشنگی می‌کنید، به دنبال کمک پزشکی باشید. همچنین، در صورت بروز علائم دیگری مانند تکرر ادرار، احساس خستگی و گرسنگی مکرر و وجود زخم‌هایی که به کندی بهبود می‌یابند، که می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات سلامتی مانند دیابت باشد، به پزشک مراجعه کنید.
در بسیاری از موارد، احساس تشنگی صرفاً هشداری از سوی بدن برای نیاز به آب است. اما اگر این احساس حتی پس از نوشیدن آب نیز ادامه یابد، ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری زمینهای مانند دیابت، کم‌خونی، خشکی دهان یا پرکاری تیروئید باشد. تشنگی بیش از حد همچنین می‌تواند از عوارض جانبی برخی داروها باشد. در صورت تجربه تشنگی مفرط که با مصرف مایعات برطرف نمی‌شود، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
اخبار جدید ایران و جهان را در مجله خبری تحلیل سبز بخوانید